Người thương gia vội về, chẳng kịp đóng lại móng ngựa bị mất đinh. Chạy tiếp, ngựa vấp mất móng, anh ta phải cuốc bộ, lỡ dở buôn bán. Anh than: “Nếu biết trước, đã nán đóng cái đinh!” Bài học: “Vì một chiếc đinh rơi, mất móng ngựa; mất móng, hỏng ngựa; hỏng ngựa, lỡ việc lớn.” Chớ coi thường việc nhỏ kẻo hỏng việc to.
Anh thợ may khoác lác lừa được gã khổng lồ tin mình khỏe như voi. Gã đưa anh về hầu, nhưng toàn sai việc khó. Thợ may láu cá viện cớ thoái thác (đòi đem cả rừng về thay bó củi, dời cả suối thay gánh nước). Khổng lồ tức tối đuổi anh đi. Anh thợ may cười hớn hở vì đã thoát an toàn, còn khổng lồ uất mà chẳng làm gì được – đừng coi thường kẻ nhỏ, có lúc trí khôn thắng sức mạnh.
Một thợ giày nghèo cho các chú lutin tí hon ăn cháo, sáng ra lũ lutin quét nhà sạch sẽ và để lại mạt cưa. Ông tức giận vứt bỏ. Người hàng xóm bắt chước, cho lutin ăn, sáng dậy mạt cưa hóa thành vàng. Thợ giày nghèo tiếc thì đã muộn. (Bài học: lòng hiếu khách được đền, còn nóng vội dễ uổng mất lộc trời).
Một người thợ xay lỡ hứa con trai cho yêu tinh trong ao để đổi lấy giàu sang. Lớn lên, con trai bị yêu tinh kéo xuống nước. Vợ anh quyết cứu chồng, được bà cụ tặng lược, đàn, guốc thần. Yêu tinh đuổi theo, cô ném lược hóa núi, đàn hóa bụi gai cản đường, rồi đánh rơi guốc nhử yêu tinh chậm lại. Vợ chồng chạy thoát, ao yêu tinh cạn khô – tình yêu và sự kiên trì đã chiến thắng tà thuật.
Thượng Đế thăm bà Eva, bà giấu những đứa con lem luốc, chỉ khoe con sạch đẹp. Chúa ban các con bà khoe sẽ là quý tộc, còn các con giấu đi phải là thường dân. Từ đó loài người có sang hèn. Eva hối hận nhưng muộn – câu chuyện khuyên ta đừng thiên vị bề ngoài, bởi trước Chúa mọi người đều bình đẳng.
Một cô gái nông dân nghèo tốt bụng chăm người ăn xin, hóa ra là hoàng tử ẩn danh. Hoàng tử thử thách cô bằng việc chăn ngỗng và các câu hỏi oái oăm, cô đều chân thành đáp. Hoàng tử hài lòng, cưới cô làm hoàng hậu. (Truyện gốc: Con gái bác tiều phu nghèo kết bạn với chú ngỗng biết nói bên suối, sau là hoàng tử bị yểm, hoàng tử lấy cô làm vợ.)
Pfriem là thợ giày nhỏ mọn, hay săm soi bắt lỗi mọi người. Chết lên thiên đàng, tật cũ không chừa, ông càu nhàu cả thiên thần. Thánh Phêrô bực, dắt ông ra riêng một góc trời. Nhưng Pfriem vẫn ngứa nghề, định sửa áo Thánh. Cuối cùng, để ông khỏi quấy rầy, thiên thần giao ông trông kho xưởng – để ông sửa thỏa thích, tránh xa mọi người. Dù ở thiên đàng, tật xấu của ông cũng chỉ bớt đi chút ít.
Thần Chết hứa với một người sẽ gửi sứ giả báo trước. Vài năm sau, người đó già yếu, rụng răng, lòa mắt mà không hiểu mình sắp chết. Thần Chết đến, ông trách không báo. Thần bảo: tuổi già, bệnh tật, giấc ngủ… chính là sứ giả. Người kia đành theo Thần về cõi chết, hiểu rằng dấu hiệu tử sinh luôn hiện hữu quanh ta.
Thượng Đế cho mỗi loài sống 30 năm. Người kêu ít quá, lừa, chó, khỉ kêu nhiều quá. Thế là Chúa bớt của lừa 18 năm khổ cực, của chó 12 năm gầm gừ, của khỉ 10 năm lố bịch đưa cho người. Vì vậy người sống khoảng 30 năm khỏe mạnh, 18 năm lao lực như lừa, 12 năm già khó tính như chó và 10 năm cuối lẩm cẩm như khỉ.
Bốn chàng trai trộm Mặt Trăng ở xứ khác đem về làng mình cho sáng đêm. Khi họ chết, mỗi người mang theo một góc trăng xuống mộ, làng lại tối om. Dưới âm phủ, bốn góc trăng hợp lại chiếu sáng làm quỷ khó chịu, bèn chém ra thành muôn mảnh. Những mảnh đó bay lên trần gian thành những đốm lửa nhỏ – ta gọi là đom đóm.
Dân làng thấy con cú trong chuồng bò tưởng yêu quái, tập hợp lại đánh. Họ phóng hỏa đốt chuồng, cú bay thoát, chuồng cháy rụi. Làng mất chuồng bò chỉ vì nỗi sợ vô cớ. Chuyện khuyên người ta đừng hoảng loạn trước điều chưa hiểu, kẻo “đốt nhà để đuổi một con cú vô hại”.
Chim vạc và chim rẻ quạt thi thố bay. Vạc kiêu căng bay cao khoe giọng, Thượng Đế phạt vạc phải ẩn trong đầm lầy kêu “uổng công, uổng công” suốt đêm; còn rẻ quạt bị cụt đuôi, trên đầu đội mào xấu hổ. Vì vậy vạc kêu não nề, rẻ quạt có chỏm lông như đội mũ hề.
Khi Chúa tạo cá, cá bơn được giao truyền lệnh. Nhưng cá bơn nói ngọng “một lúc tất cả” thay vì “từng con một”, muôn loài cá xô ra cùng lúc, trật tự đảo lộn. Chúa phạt cá bơn một cái tát méo miệng. Từ đó miệng cá thờn bơn lệch sang một bên, như dấu tích tội láo táo năm xưa.
Chim hồng tước (tiểu mi) muốn làm vua các loài chim. Chim cú không đến họp vì ngủ ngày, bị phạt cấm ra ban ngày. Từ đó cú chỉ hoạt động ban đêm, tránh gặp các loài chim khác – giải thích tại sao cú đi đêm, ít ai thấy cú ban ngày.
Một nông dân muốn vợ chia sẻ mọi vui buồn. Ông bắt vợ khóc khi mình buồn và cười lúc mình vui. Bà vợ không thể ép cảm xúc liền bị mắng. Giận quá, bà bỏ về nhà mẹ. Ông chồng hối hận, đến xin lỗi. Họ nhận ra vui buồn phải tự nhiên, không thể gượng ép, từ đó sống thấu hiểu nhau hơn.
Ba chị em lần lượt vào rừng gặp ông lão cùng gà trống, gà mái, bò. Hai cô chị lười không cho vật nuôi ăn bị đuổi, cô út tử tế chăm nom được cho ngủ trong nhà. Sáng ra cô thấy lâu đài lộng lẫy, ông lão biến thành hoàng tử, động vật hóa lại người hầu – cô đã giải lời nguyền. Hoàng tử cưới cô út. Hai chị xấu tính bị trừng phạt biến thành gái hầu quét dọn chuồng gia súc.
Liese gầy và chồng nghèo suốt ngày cãi nhau chuyện không đâu. Họ lười nhưng hay mơ: “Nếu có tiền sẽ mua bò, bò đẻ con…” Rốt cuộc chẳng làm gì, vẫn nghèo, Liese vẫn đói gầy, còn chồng thì chán nản. Câu chuyện châm biếm đôi vợ chồng lười nhác chỉ biết cãi cọ và mộng tưởng.
Bác nông dân nghèo tốt bụng chết lên thiên đàng, phải chờ vì thiên thần bận đón một ông giàu. Vào được, bác thấy ít người nghèo trên này, đa phần toàn người giàu. Bác buồn nghĩ “hóa ra lên đây cũng không khác trần gian”, nhưng rồi vui lại vì dù sao kiếp sau cũng được an lạc, không còn khổ đau như trước.
Hans uống sữa khổng lồ lớn nhanh khỏe phi thường. Gã khổng lồ xấu xa rủ Hans du hành nhưng định hại chàng. Hans nghe lén, ném đá chết gã trước. Hans đi khắp nơi dùng sức trừ gian (hạ gấu dữ, bẻ giáo quân thù), rồi trở về quê sống hiếu thảo với mẹ, trở thành biểu tượng sức mạnh lương thiện.
Hoàng tử út muốn chữa bệnh cho công chúa nên đi hỏi thần Ưng. Trên đường, chàng giúp ba vua giải quyết khó khăn và được tặng gậy thần, bánh thần, dây thần. Đến hang thần Ưng (Griffin) lấy được táo vàng chữa bệnh cho công chúa, chàng còn mang về lời giải cho ba nhà vua. Hai hoàng tử anh hại út nhưng chàng được dây thần cứu thoát. Về triều, chàng cứu công chúa, vạch tội hai anh, họ bị đày, chàng cưới công chúa hưởng phúc.
